Kryzys gospodarczy w latach 1979-1982 zwiastunem upadku PRL
DOI:
https://doi.org/10.15290/oes.2021.01.103.01Słowa kluczowe:
Polska 1944-1989, gospodarka, kryzys ekonomiczny, kryzys politycznyAbstrakt
Cel – Artykuł wskazuje na istotne znaczenie kryzysu gospodarczego 1979-1982 dla procesu upadku narzuconego Polsce po 1944 roku systemu politycznego i ekonomicznego.
Metoda badań – Artykuł napisany w oparciu o metodę historii gospodarczej, szeroko wykorzystuje dostępną literaturę przedmiotu, publikowane dokumenty władz państwowych, archiwalia, statystyki i akty prawne.
Wnioski – Autor dowodzi, że koniec dekady lat siedemdziesiątych, która generalnie oceniana jest jako najlepsza w gospodarce PRL, przyniósł kryzys i trwającą cztery lata recesję. Ich przyczyny tkwiły w błędnej polityce gospodarczej ekipy Gierkowskiej i w posiadających starszy rodowód deformacjach systemu kierowania gospodarką. Kryzys lat 1979-1982 unaocznił, że system gospodarki centralnie planowanej w Polsce wyczerpał swoje możliwości i nawet zewnętrzne zasilanie kapitałowe nie było w stanie zrekompensować niskiej efektywności i marnotrawstwa występującego w „realnym socjalizmie”.
Oryginalność/wartość – Artykuł stanowi wkład do ciągle żywej, zasilanej często sprzecznymi argumentami, dyskusji nad upadkiem PRL.
Artykuł wpłynął 4 sierpnia 2020 r., zaakceptowano 18 października 2020 r.
Bibliografia
Albinowski S., 1981, U źródeł załamania gospodarczego, „Gospodarka Planowa”, nr 7-8.
Baka W., 1983, Polska reforma gospodarcza, PWE, Warszawa.
Bień W., 2017, Jak doszło do zadłużenia Polski za granicą w latach 1970-1985. Wspomnienia uczestnika wydarzeń, Difin, Warszawa.
Borowicz S., 1999, Wahania cykliczne w gospodarce, WUG, Gdańsk.
Bożyk P., 1983, Marzenia i rzeczywistość czyli anatomia polskiego kryzysu, PIW, Warszawa.
Bożyk P., 2000, Polityka gospodarcza w latach 70., [w:] Polska pod rządami PZPR, Rakowski M.F. (red.), Profi, Warszawa.
Brémond J., Couet J-F., Salort M-M, 2005, Kompendium wiedzy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Czekaj J., 1991, Strukturalne źródła kryzysu gospodarki polskiej, [w:] Polityka i gospodarka: Polska w latach 80., Czekaj J., Hauser J., Indraszkiewicz J., Owsiak S. (red.), PWE, Warszawa.
Delega-Jasek D., 1991, Procesy kumulacji dóbr trwałego użytku w gospodarstwach domowych, „Wiadomości Statystyczne”, nr 6.
Dobiegała-Korona B., 1990, Dlaczego socjalizm nie mógł być efektywnym systemem ekonomicznym, b.w., Warszawa.
Eisler J., 1992, Zarys dziejów politycznych Polski 1944-1989, BGW, Warszawa.
Gierek E., 1990, Przerwana dekada, Fakt, Warszawa.
Gospodarka światowa i gospodarka Polska w 1989 r., 1990, SGPiS, Warszawa.
Gospodarka w 1988 roku, b.r., Archiwum Akt Nowych (AAN), Konsultacyjna Rada Gospodarcza (KRG), t. 40.
Gospodarka w latach 1981-1985, b.r., AAN, KRG, t. 38.
Grala D.T., 2005, Reformy gospodarcze w PRL (1982-1989). Próba uratowania socjalizmu, Wydawnictwo TRIO, Warszawa.
Herer W., Sadowski W., 1981, Nawis inflacyjny. Zjawisko i mechanizmy, „Życie Gospodarcze”, nr 32, s. 1-8.
Herer W., Sadowski W., 1985, Bariery wzrostu – anatomia załamania gospodarczego, [w:] U źródeł polskiego kryzysu, Müller A. (red.), PWN, Warszawa.
I Krajowa Konferencja PZPR, 1973, KiW, Warszawa.
II Krajowa Konferencja PZPR 9-10 stycznia 1978. Podstawowe dokumenty i materiały, 1978, KiW, Warszawa.
IX Nadzwyczajny Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej 14-20 lipca 1981 r. Podstawowe dokumenty i materiały, 1981, KiW, Warszawa.
Jabłońska-Horak E., Klimas B., Lewandowski H., Nagórna W., 1990, Podział dochodu narodowego w Polsce (1965-1987), WSP, Opole.
Jagiełło P., 1985, Geograficzna reorientacja importu Polski – rezultaty z lat 1982-1983, „Handel Zagraniczny”, nr 4.
Jaroszewicz P., 1991, Przerywam milczenie…: 1939-1989, Fakt, Warszawa.
Jasiński L.J., 1991, Handel zagraniczny Polski w 1990 r., „Handel Zagraniczny”, nr 4.
Jasiński L.J., 2011, Bliżej centrum czy na peryferiach. Polskie kontakty gospodarcze z zagranicą w XX wieku, CE Natolin, Wydawnictwo TRIO, Warszawa.
Jermakowicz W., Krawczyk R., 1985, Reforma jako innowacja społeczna, MAW, Warszawa.
Jędrychowski S., 1982, Zadłużenie Polski w krajach kapitalistycznych, KiW, Warszawa.
Kaliński J., 1987, Polityka gospodarcza Polski w latach 1948-1956, KiW, Warszawa.
Kaliński J., 1995, Gospodarka Polski w latach 1944-1989. Przemiany strukturalne, PWE, Warszawa.
Kaliński J., 2012, Gospodarka w PRL, IPN, Warszawa.
Kaliński J., 2015, Kiedy zaczęło się odradzanie gospodarki rynkowej w Polsce?, „Optimum. Studia Ekonomiczne”, nr 1, s. 3-13.
Kaliński J., 2019, Polska droga do gospodarki rynkowej, [w:] Trzydziestolecie restytucji kapitalizmu w Polsce, Michalski T. (red.), Vistula, Warszawa.
Karpiński A., 1965, Fazy rozwoju gospodarczego Polski Ludowej, KiW, Warszawa.
Karpiński A., 1986, Ocena wykonania planu trzyletniego na lata 1983-1985 i wnioski na przyszłość, „Gospodarka Planowa”, nr 6.
Kolińska D., Machura G., 1983, Przemiany w strukturach inwestycyjnych w Polsce w latach 1970-1981, IP, Warszawa.
Kołodko G.W., 1979, Fazy wzrostu gospodarczego w Polsce, „Gospodarka Planowa”, nr 3, s. 137-143.
Kołodko G.W., 1987, Polska w świecie inflacji, KiW, Warszawa.
Kornai J., 1986, Wzrost, niedobór, efektywność: makrodynamiczny model gospodarki socjalistycznej, PWN, Warszawa.
Kotowicz-Jawor J., 1983, Presja inwestycyjna w latach siedemdziesiątych, PWN, Warszawa.
Kuczyński W., 1981, Po wielkim skoku, PWE, Warszawa.
Kurowski S., 1980, Doktrynalne uwarunkowania obecnego kryzysu gospodarczego PRL, [b.w.], Warszawa.
Landau Z., 1986, Etapy rozwoju gospodarczego Polski Ludowej, SGPiS, Warszawa.
Madej Z., 1988, Zwroty na polskiej drodze: rozważania o polityce i gospodarce, PWE, Warszawa.
Małecki-Tepicht S., b.r., Ograniczenia podażowe i możliwości równoważenia rynków odcinkowych, AAN, KRG, t. 31.
Marciniak S., 1986, Struktura gospodarcza Polski. Optymalne kierunki zmian, PWE, Warszawa.
Morawski W., 2013, Gospodarka epoki Gierka – między białą a czarną legendą, [w:] Dekada Gierka. Blaski i cienie, Bożyk P. (red.), Wydawnictwo Kto jest Kim, Warszawa.
Pajestka J., 1965, Analiza niektórych aspektów polityki rozwoju ekonomicznego Polski (próba periodyzacji faz rozwoju), „Ekonomista”, nr 1, s. 229.
Paszyński A., b.r., Program budownictwa alternatywnego, AAN, KRG, t. 26.
Płaczek J., 1995, Wydatki wojskowe na tle rozwoju społeczno-gospodarczego Polski, AON, Warszawa.
Podstawowe dane statystyczne o Polsce 1946-1990, 1991, GUS, Warszawa.
Polska w latach 1970-1980, 1981, GUS, Warszawa.
Prezes Rady Ministrów. Plan konsolidacji gospodarki narodowej na lata 1989-1990, 1988, Warszawa.
Protokoły porozumień Gdańsk, Szczecin, Jastrzębie. Statut NSZZ „Solidarność”. Założenia ustawy o związkach zawodowych, 1981, KAW, Warszawa.
Przemysł 1990, 1991, GUS, Warszawa.
Reforma gospodarcza. Zbiór ustaw, 1982, IWZZ, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1974, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1979, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1981, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1983, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1984, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1985, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1990, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1991, GUS, Warszawa.
Roszkowski W., 1991, Historia Polski 1914-1990, PWN, Warszawa.
Rządowy raport o stanie gospodarki, 1981, „Trybuna Ludu”, Warszawa.
Siedlecka U., 1996, Prognozowanie ostrzegawcze w gospodarce, PWE, Warszawa.
Staniszkis J., 1981, Cykle ekonomiczno-polityczne w Polsce, WR „Solidarność”, Warszawa.
Sytuacja gospodarcza kraju, b.r., AAN, KRG, t. 36.
Świdzińska N., 1977, Plan 5-letni na lata 1976-1980, KiW, Warszawa.
Świetlik K., 1991, Znaczenie reglamentacji w procesie racjonalizacji wyżywienia, IERiGŻ, Warszawa.
Uchwała, 1972, Uchwała Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej o pięcioletnim planie społeczno-gospodarczego rozwoju kraju w latach 1971-1975, Dz.U. 1972, nr 22, poz. 157.
Uchwała, 1976, Uchwała Sejmu PRL z dnia 18 grudnia 1976 r. o pięcioletnim narodowym planie społeczno-gospodarczym na lata 1976-1980, Dz.U. 1976, nr 39, poz. 226.
V Plenum KC PZPR 1-2 grudnia 1976. Podstawowe dokumenty i materiały, 1976, KiW, Warszawa.
VI Zjazd PZPR. Stenogram. 6-11.XII.1971 r., 1972, KiW, Warszawa.
VII Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej 8-12 grudnia 1975 r. Stenogram, 1976, KiW, Warszawa.
VIII Plenum KC PZPR. 6-7 lutego 1971 r., 1971, KiW, Warszawa.
VIII Zjazd PZPR 11-15 lutego 1980 r. Podstawowe dokumenty i materiały, 1980, KiW, Warszawa.
Woś A., 1987, Rozwój i postęp w rolnictwie polskim, PWRiL, Warszawa.
Zawistowski A., 2017, Bilety do sklepu. Handel reglamentowany w PRL, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Ząbkowicz A., 1992, Koncepcja zagranicznej polityki kredytowej w Polsce w latach 1971-1980, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków.
Zdziebłowski W., 1983, 35 lat gospodarki Polski Ludowej – etapy rozwoju, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, z. 101, s. 231-245.
Artykuł wpłynął 4 sierpnia 2020 r., zaakceptowano 18 października 2020 r.
Article received 4 August 2020, accepted 18 October 2020.
Baka W., 1983, Polska reforma gospodarcza, PWE, Warszawa.
Bień W., 2017, Jak doszło do zadłużenia Polski za granicą w latach 1970-1985. Wspomnienia uczestnika wydarzeń, Difin, Warszawa.
Borowicz S., 1999, Wahania cykliczne w gospodarce, WUG, Gdańsk.
Bożyk P., 1983, Marzenia i rzeczywistość czyli anatomia polskiego kryzysu, PIW, Warszawa.
Bożyk P., 2000, Polityka gospodarcza w latach 70., [w:] Polska pod rządami PZPR, Rakowski M.F. (red.), Profi, Warszawa.
Brémond J., Couet J-F., Salort M-M, 2005, Kompendium wiedzy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Czekaj J., 1991, Strukturalne źródła kryzysu gospodarki polskiej, [w:] Polityka i gospodarka: Polska w latach 80., Czekaj J., Hauser J., Indraszkiewicz J., Owsiak S. (red.), PWE, Warszawa.
Delega-Jasek D., 1991, Procesy kumulacji dóbr trwałego użytku w gospodarstwach domowych, „Wiadomości Statystyczne”, nr 6.
Dobiegała-Korona B., 1990, Dlaczego socjalizm nie mógł być efektywnym systemem ekonomicznym, b.w., Warszawa.
Eisler J., 1992, Zarys dziejów politycznych Polski 1944-1989, BGW, Warszawa.
Gierek E., 1990, Przerwana dekada, Fakt, Warszawa.
Gospodarka światowa i gospodarka Polska w 1989 r., 1990, SGPiS, Warszawa.
Gospodarka w 1988 roku, b.r., Archiwum Akt Nowych (AAN), Konsultacyjna Rada Gospodarcza (KRG), t. 40.
Gospodarka w latach 1981-1985, b.r., AAN, KRG, t. 38.
Grala D.T., 2005, Reformy gospodarcze w PRL (1982-1989). Próba uratowania socjalizmu, Wydawnictwo TRIO, Warszawa.
Herer W., Sadowski W., 1981, Nawis inflacyjny. Zjawisko i mechanizmy, „Życie Gospodarcze”, nr 32, s. 1-8.
Herer W., Sadowski W., 1985, Bariery wzrostu – anatomia załamania gospodarczego, [w:] U źródeł polskiego kryzysu, Müller A. (red.), PWN, Warszawa.
I Krajowa Konferencja PZPR, 1973, KiW, Warszawa.
II Krajowa Konferencja PZPR 9-10 stycznia 1978. Podstawowe dokumenty i materiały, 1978, KiW, Warszawa.
IX Nadzwyczajny Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej 14-20 lipca 1981 r. Podstawowe dokumenty i materiały, 1981, KiW, Warszawa.
Jabłońska-Horak E., Klimas B., Lewandowski H., Nagórna W., 1990, Podział dochodu narodowego w Polsce (1965-1987), WSP, Opole.
Jagiełło P., 1985, Geograficzna reorientacja importu Polski – rezultaty z lat 1982-1983, „Handel Zagraniczny”, nr 4.
Jaroszewicz P., 1991, Przerywam milczenie…: 1939-1989, Fakt, Warszawa.
Jasiński L.J., 1991, Handel zagraniczny Polski w 1990 r., „Handel Zagraniczny”, nr 4.
Jasiński L.J., 2011, Bliżej centrum czy na peryferiach. Polskie kontakty gospodarcze z zagranicą w XX wieku, CE Natolin, Wydawnictwo TRIO, Warszawa.
Jermakowicz W., Krawczyk R., 1985, Reforma jako innowacja społeczna, MAW, Warszawa.
Jędrychowski S., 1982, Zadłużenie Polski w krajach kapitalistycznych, KiW, Warszawa.
Kaliński J., 1987, Polityka gospodarcza Polski w latach 1948-1956, KiW, Warszawa.
Kaliński J., 1995, Gospodarka Polski w latach 1944-1989. Przemiany strukturalne, PWE, Warszawa.
Kaliński J., 2012, Gospodarka w PRL, IPN, Warszawa.
Kaliński J., 2015, Kiedy zaczęło się odradzanie gospodarki rynkowej w Polsce?, „Optimum. Studia Ekonomiczne”, nr 1, s. 3-13.
Kaliński J., 2019, Polska droga do gospodarki rynkowej, [w:] Trzydziestolecie restytucji kapitalizmu w Polsce, Michalski T. (red.), Vistula, Warszawa.
Karpiński A., 1965, Fazy rozwoju gospodarczego Polski Ludowej, KiW, Warszawa.
Karpiński A., 1986, Ocena wykonania planu trzyletniego na lata 1983-1985 i wnioski na przyszłość, „Gospodarka Planowa”, nr 6.
Kolińska D., Machura G., 1983, Przemiany w strukturach inwestycyjnych w Polsce w latach 1970-1981, IP, Warszawa.
Kołodko G.W., 1979, Fazy wzrostu gospodarczego w Polsce, „Gospodarka Planowa”, nr 3, s. 137-143.
Kołodko G.W., 1987, Polska w świecie inflacji, KiW, Warszawa.
Kornai J., 1986, Wzrost, niedobór, efektywność: makrodynamiczny model gospodarki socjalistycznej, PWN, Warszawa.
Kotowicz-Jawor J., 1983, Presja inwestycyjna w latach siedemdziesiątych, PWN, Warszawa.
Kuczyński W., 1981, Po wielkim skoku, PWE, Warszawa.
Kurowski S., 1980, Doktrynalne uwarunkowania obecnego kryzysu gospodarczego PRL, [b.w.], Warszawa.
Landau Z., 1986, Etapy rozwoju gospodarczego Polski Ludowej, SGPiS, Warszawa.
Madej Z., 1988, Zwroty na polskiej drodze: rozważania o polityce i gospodarce, PWE, Warszawa.
Małecki-Tepicht S., b.r., Ograniczenia podażowe i możliwości równoważenia rynków odcinkowych, AAN, KRG, t. 31.
Marciniak S., 1986, Struktura gospodarcza Polski. Optymalne kierunki zmian, PWE, Warszawa.
Morawski W., 2013, Gospodarka epoki Gierka – między białą a czarną legendą, [w:] Dekada Gierka. Blaski i cienie, Bożyk P. (red.), Wydawnictwo Kto jest Kim, Warszawa.
Pajestka J., 1965, Analiza niektórych aspektów polityki rozwoju ekonomicznego Polski (próba periodyzacji faz rozwoju), „Ekonomista”, nr 1, s. 229.
Paszyński A., b.r., Program budownictwa alternatywnego, AAN, KRG, t. 26.
Płaczek J., 1995, Wydatki wojskowe na tle rozwoju społeczno-gospodarczego Polski, AON, Warszawa.
Podstawowe dane statystyczne o Polsce 1946-1990, 1991, GUS, Warszawa.
Polska w latach 1970-1980, 1981, GUS, Warszawa.
Prezes Rady Ministrów. Plan konsolidacji gospodarki narodowej na lata 1989-1990, 1988, Warszawa.
Protokoły porozumień Gdańsk, Szczecin, Jastrzębie. Statut NSZZ „Solidarność”. Założenia ustawy o związkach zawodowych, 1981, KAW, Warszawa.
Przemysł 1990, 1991, GUS, Warszawa.
Reforma gospodarcza. Zbiór ustaw, 1982, IWZZ, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1974, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1979, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1981, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1983, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1984, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1985, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1990, GUS, Warszawa.
Rocznik statystyczny, 1991, GUS, Warszawa.
Roszkowski W., 1991, Historia Polski 1914-1990, PWN, Warszawa.
Rządowy raport o stanie gospodarki, 1981, „Trybuna Ludu”, Warszawa.
Siedlecka U., 1996, Prognozowanie ostrzegawcze w gospodarce, PWE, Warszawa.
Staniszkis J., 1981, Cykle ekonomiczno-polityczne w Polsce, WR „Solidarność”, Warszawa.
Sytuacja gospodarcza kraju, b.r., AAN, KRG, t. 36.
Świdzińska N., 1977, Plan 5-letni na lata 1976-1980, KiW, Warszawa.
Świetlik K., 1991, Znaczenie reglamentacji w procesie racjonalizacji wyżywienia, IERiGŻ, Warszawa.
Uchwała, 1972, Uchwała Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej o pięcioletnim planie społeczno-gospodarczego rozwoju kraju w latach 1971-1975, Dz.U. 1972, nr 22, poz. 157.
Uchwała, 1976, Uchwała Sejmu PRL z dnia 18 grudnia 1976 r. o pięcioletnim narodowym planie społeczno-gospodarczym na lata 1976-1980, Dz.U. 1976, nr 39, poz. 226.
V Plenum KC PZPR 1-2 grudnia 1976. Podstawowe dokumenty i materiały, 1976, KiW, Warszawa.
VI Zjazd PZPR. Stenogram. 6-11.XII.1971 r., 1972, KiW, Warszawa.
VII Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej 8-12 grudnia 1975 r. Stenogram, 1976, KiW, Warszawa.
VIII Plenum KC PZPR. 6-7 lutego 1971 r., 1971, KiW, Warszawa.
VIII Zjazd PZPR 11-15 lutego 1980 r. Podstawowe dokumenty i materiały, 1980, KiW, Warszawa.
Woś A., 1987, Rozwój i postęp w rolnictwie polskim, PWRiL, Warszawa.
Zawistowski A., 2017, Bilety do sklepu. Handel reglamentowany w PRL, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Ząbkowicz A., 1992, Koncepcja zagranicznej polityki kredytowej w Polsce w latach 1971-1980, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków.
Zdziebłowski W., 1983, 35 lat gospodarki Polski Ludowej – etapy rozwoju, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, z. 101, s. 231-245.
Artykuł wpłynął 4 sierpnia 2020 r., zaakceptowano 18 października 2020 r.
Article received 4 August 2020, accepted 18 October 2020.
Pobrania
Opublikowane
2021-03-09
Numer
Dział
Studia i rozprawy
Licencja
Autor zapoznał się i akceptuje warunki zawarte w umowie licencyjnej
