Wielki kryzys gospodarczy w opinii „Lewiatana” i Górnośląskich Sfer Wielkoprzemysłowych
DOI:
https://doi.org/10.15290/oes.2021.01.103.02Słowa kluczowe:
wielki kryzys, sfery wielkoprzemysłowe, monopolizacja, II RzeczpospolitaAbstrakt
Cel – Artykuł ma na celu prezentację postawy przedstawicieli i rzeczników sfer wielkoprzemysłowych II Rzeczypospolitej wobec wielkiego kryzysu gospodarczego. Zarówno wielki kapitał skupiony w Centralnym Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów, zwanym „Lewiatanem”, jak i przemysłowcy górnośląscy, których interesy reprezentował Górnośląski Związek Przemysłowców Górniczo-Hutniczych, bronili się przed negatywnymi skutkami kryzysu, śląc do rządu petycje, w których domagali się: ulg podatkowych, zwolnienia z ceł, dotacji, zmniejszenia obciążeń socjalnych itp., w przeciwnym razie grożąc masowymi zwolnieniami pracowników. Jednocześnie szukali łatwiejszego przetrwania dekoniunktury w przyspieszonym procesie monopolizacji przemysłu.
Metoda badań – Zastosowano metodę analizy źródeł, metodę porównawczą oraz prostą metodę opisu.
Oryginalność / wartość – W artykule przytoczono wypowiedzi i publikacje przedsiębiorców oraz ich rzeczników, jak również raporty dotyczące postulatów przemysłowców pod adresem rządu. W tekście wykorzystano opracowania przedwojenne oraz powojennych historyków gospodarczych, jak też źródła archiwalne, zwłaszcza dotyczące sfer przemysłowych Górnego Śląska.
Artykuł wpłynął 20 lipca 2020 r., zaakceptowano 18 października 2020 r. Artykuł uzyskał wsparcie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach dotacji na utrzymanie potencjału badawczego Kolegium Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.
Bibliografia
Battaglia R., 1929, Państwo a kartele, koncerny i trusty, Wydawnictwo Izby Przemysłowo-Handlowej, Warszawa.
Bernadzikiewicz T., 1935, Przerosty etatyzmu. Uwagi o gospodarce państwowej w Polsce, Wydawnictwo Biblioteki Polskiej, Warszawa.
Bernadzikiewicz T., 1937, Mała reforma etatyzmu, Towarzystwo Wydawnicze Młodych Prawników i Ekonomistów, Warszawa.
Ciechomski W., 1932, Kartele a interwencja państwowa, „Przegląd Gospodarczy”, z. 3, s. 95-98.
Dangel J., 1936, Bieżące zagadnienia gospodarcze w pracach Izby Przemysłowo-Handlowej w Katowicach w ostatnim kwartale, „Górnośląskie Wiadomości Gospodarcze”, nr 12.
Dezyderaty przemysłu i handlu górnośląskiego przedłożone p. Ministrowi Zarzyckiemu, 1932, „Górnośląskie Wiadomości Gospodarcze”, nr 12.
Gliwic H., 1935, Kryzysowe rozważania ekonomiczne, Wydawnictwo Trzaska, Evert i Michalski, Drukarnia Narodowa, Kraków.
Grzyb M., 1978, Narodowościowo-polityczne aspekty przemian stosunków własnościowych i kadrowych w górnośląskim przemyśle w latach 1922-1939, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Ivanka, A., 1964, Wspomnienia skarbowca 1927-1945, PWN, Warszawa.
Kofman J., 1986, „Lewiatan” a podstawowe zagadnienia ekonomiczno-polityczne Drugiej Rzeczypospolitej, PWN, Warszawa.
Landau Z., 1974, Zasięg kartelizacji przemysłu w Drugiej Rzeczypospolitej, „Kwartalnik Historyczny”, nr 4, s. 799-817.
Landau Z., Roszkowski W., 1995, Polityka gospodarcza II RP i PRL, PWN, Warszawa.
Landau Z., Tomaszewski J., 1962, Zarys historii gospodarczej Polski 1918-1939, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa.
Landau Z., Tomaszewski J., 1982, Gospodarka Polski międzywojennej, t. III – Wielki kryzys 1930-1935, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa.
Mały rocznik statystyczny, 1937, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
Notatka dla Pana posła Jarczyka doręczona 18.04.1931 r., 1931, Urząd Wojewódzki Śląski/Przemysł i Handel, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Pabisz J., 1958, Zatrudnienie robotników za rewersem w byłym województwie śląskim w latach trzydziestych XX w., „Studia i Materiały z Dziejów Śląska”, t. II.
Pismo dyrekcji Policji w Katowicach do Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego, 1934, Wydział Bezpieczeństwa z dnia 21.11.1934 r., Dyrekcja Policji Katowice 370, nlb, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Poznański J., 1933, O ideę państwową w przemyśle polskim, Wydawnictwo Dom Książki Polskiej, Łódź - Warszawa.
Program gospodarczy Centralnego Związku Przemysłu Polskiego, 1933, na prawach rękopisu, Warszawa.
Protokół z posiedzenia Komitetu Prezydialnego Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego z 7.07.1932 r., 1932a, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Protokół z posiedzenia Komitetu Prezydialnego Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego z 17.10.1932 r., 1932b, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Protokół z posiedzenia Komitetu Prezydialnego Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego z 9.06.1933 r., 1933, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Protokół z posiedzenia Komitetu Prezydialnego Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego z 30.05.1934 r., 1934, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Protokół z posiedzenia Komitetu Prezydialnego Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego z 28.03.1935 r., 1935a, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Protokół z posiedzenia Komitetu Prezydialnego Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego z 5.10.1935r., 1935b, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Roszkowski W., 2004, Historia Polski 1914-2004, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Sławiński T., 1929, Z zagadnień kartelowych, „Gazeta Polska”, nr 299.
Sławiński T., 1933, Zagadnienie elastyczności cen, [w:] Życie gospodarcze a ekonomika społeczna, Caro L. (red.), Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Lwów.
Sprawozdania Stenograficzne Sejmu Śląskiego III kadencji, 1932, 14 posiedzenie 14.01.1932 r.
Sprawozdanie z działalności Górnośląskiego Związku Przemysłowców Górniczo-Hutniczych za październik 1931 r., 1931, BHVK-5, Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice.
Sprawozdanie z działalności Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego za rok 1933, Załącznik do punktu 1 protokołu Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Członków Unii z 2.03.1934 r., 1934, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice.
Sprawozdanie z działalności Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego za rok 1934, Załącznik do punktu 1 protokołu Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Członków Unii z 28.02.1935 r., 1935, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice.
Sprawozdanie z działalności Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego za rok 1935 z 21.02.1936 r., 1936, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice.
Starzyński S., 1932a, Braki programu Centralnego Związku Przemysłu Polskiego, „Polska Gospodarcza”, nr 47, s. 1373-1382.
Starzyński S., 1932b, Program gospodarczy czy program zniżenia podatków?, „Polska Gospodarcza”, nr 50, s. 1473-1477.
Starzyński S., 1932c, Zamknięcie dyskusji „programowej”, „Polska Gospodarcza”, nr 51, s. 1505-1506.
Ślosarczyk A., 1936, Dwie miary – na marginesie sytuacji górnośląskiego przemysłu przetwórczego,
„Górnośląskie Wiadomości Gospodarcze”, nr 19.
Tennenbaum H., 1929, Ośrodki dyspozycji gospodarczej w Polsce, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa.
Tennenbaum H., 1931, Uwagi o kryzysie, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa.
Urząd Wojewódzki Śląski/Przemysł i Handel, sygnatury: 52, 224, 232, 1303 II, 1310, 2500, 2635, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Wierzbicki A., 1930, Mgławice i gwiazdy, „Przegląd Gospodarczy”, z. 18, s. 763-768.
Wierzbicki A., 1933, Program gospodarczy Lewiatana, Wydawnictwo Dom Książki Polskiej, Warszawa.
Zjazd działaczy gospodarczych i społecznych województwa śląskiego zwołany przez Narodowe Chrześcijańskie Zjednoczenie Pracy (BBWR na Śląsku) w dniu 17-go września 1933 r. w Katowicach, 1933, Główny Komitet Wykonawczy Narodowego Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy, Katowice.
Artykuł wpłynął 20 lipca 2020 r., zaakceptowano 18 października 2020 r. Artykuł uzyskał wsparcie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach dotacji na utrzymanie potencjału badawczego Kolegium Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.
Article received on 20 July 2020, accepted on 18 October 2020. The article was supported by the Ministry of Science and Higher Education as a part of a grant for maintaining the research potential of the College of Economics, the University of Economics in Katowice
Bernadzikiewicz T., 1935, Przerosty etatyzmu. Uwagi o gospodarce państwowej w Polsce, Wydawnictwo Biblioteki Polskiej, Warszawa.
Bernadzikiewicz T., 1937, Mała reforma etatyzmu, Towarzystwo Wydawnicze Młodych Prawników i Ekonomistów, Warszawa.
Ciechomski W., 1932, Kartele a interwencja państwowa, „Przegląd Gospodarczy”, z. 3, s. 95-98.
Dangel J., 1936, Bieżące zagadnienia gospodarcze w pracach Izby Przemysłowo-Handlowej w Katowicach w ostatnim kwartale, „Górnośląskie Wiadomości Gospodarcze”, nr 12.
Dezyderaty przemysłu i handlu górnośląskiego przedłożone p. Ministrowi Zarzyckiemu, 1932, „Górnośląskie Wiadomości Gospodarcze”, nr 12.
Gliwic H., 1935, Kryzysowe rozważania ekonomiczne, Wydawnictwo Trzaska, Evert i Michalski, Drukarnia Narodowa, Kraków.
Grzyb M., 1978, Narodowościowo-polityczne aspekty przemian stosunków własnościowych i kadrowych w górnośląskim przemyśle w latach 1922-1939, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Ivanka, A., 1964, Wspomnienia skarbowca 1927-1945, PWN, Warszawa.
Kofman J., 1986, „Lewiatan” a podstawowe zagadnienia ekonomiczno-polityczne Drugiej Rzeczypospolitej, PWN, Warszawa.
Landau Z., 1974, Zasięg kartelizacji przemysłu w Drugiej Rzeczypospolitej, „Kwartalnik Historyczny”, nr 4, s. 799-817.
Landau Z., Roszkowski W., 1995, Polityka gospodarcza II RP i PRL, PWN, Warszawa.
Landau Z., Tomaszewski J., 1962, Zarys historii gospodarczej Polski 1918-1939, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa.
Landau Z., Tomaszewski J., 1982, Gospodarka Polski międzywojennej, t. III – Wielki kryzys 1930-1935, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa.
Mały rocznik statystyczny, 1937, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
Notatka dla Pana posła Jarczyka doręczona 18.04.1931 r., 1931, Urząd Wojewódzki Śląski/Przemysł i Handel, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Pabisz J., 1958, Zatrudnienie robotników za rewersem w byłym województwie śląskim w latach trzydziestych XX w., „Studia i Materiały z Dziejów Śląska”, t. II.
Pismo dyrekcji Policji w Katowicach do Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego, 1934, Wydział Bezpieczeństwa z dnia 21.11.1934 r., Dyrekcja Policji Katowice 370, nlb, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Poznański J., 1933, O ideę państwową w przemyśle polskim, Wydawnictwo Dom Książki Polskiej, Łódź - Warszawa.
Program gospodarczy Centralnego Związku Przemysłu Polskiego, 1933, na prawach rękopisu, Warszawa.
Protokół z posiedzenia Komitetu Prezydialnego Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego z 7.07.1932 r., 1932a, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Protokół z posiedzenia Komitetu Prezydialnego Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego z 17.10.1932 r., 1932b, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Protokół z posiedzenia Komitetu Prezydialnego Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego z 9.06.1933 r., 1933, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Protokół z posiedzenia Komitetu Prezydialnego Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego z 30.05.1934 r., 1934, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Protokół z posiedzenia Komitetu Prezydialnego Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego z 28.03.1935 r., 1935a, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Protokół z posiedzenia Komitetu Prezydialnego Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego z 5.10.1935r., 1935b, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Roszkowski W., 2004, Historia Polski 1914-2004, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Sławiński T., 1929, Z zagadnień kartelowych, „Gazeta Polska”, nr 299.
Sławiński T., 1933, Zagadnienie elastyczności cen, [w:] Życie gospodarcze a ekonomika społeczna, Caro L. (red.), Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Lwów.
Sprawozdania Stenograficzne Sejmu Śląskiego III kadencji, 1932, 14 posiedzenie 14.01.1932 r.
Sprawozdanie z działalności Górnośląskiego Związku Przemysłowców Górniczo-Hutniczych za październik 1931 r., 1931, BHVK-5, Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice.
Sprawozdanie z działalności Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego za rok 1933, Załącznik do punktu 1 protokołu Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Członków Unii z 2.03.1934 r., 1934, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice.
Sprawozdanie z działalności Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego za rok 1934, Załącznik do punktu 1 protokołu Zwyczajnego Walnego Zgromadzenia Członków Unii z 28.02.1935 r., 1935, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice.
Sprawozdanie z działalności Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego za rok 1935 z 21.02.1936 r., 1936, UPGH, Archiwum Państwowe w Katowicach, Katowice.
Starzyński S., 1932a, Braki programu Centralnego Związku Przemysłu Polskiego, „Polska Gospodarcza”, nr 47, s. 1373-1382.
Starzyński S., 1932b, Program gospodarczy czy program zniżenia podatków?, „Polska Gospodarcza”, nr 50, s. 1473-1477.
Starzyński S., 1932c, Zamknięcie dyskusji „programowej”, „Polska Gospodarcza”, nr 51, s. 1505-1506.
Ślosarczyk A., 1936, Dwie miary – na marginesie sytuacji górnośląskiego przemysłu przetwórczego,
„Górnośląskie Wiadomości Gospodarcze”, nr 19.
Tennenbaum H., 1929, Ośrodki dyspozycji gospodarczej w Polsce, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa.
Tennenbaum H., 1931, Uwagi o kryzysie, Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, Warszawa.
Urząd Wojewódzki Śląski/Przemysł i Handel, sygnatury: 52, 224, 232, 1303 II, 1310, 2500, 2635, Archiwum Państwowe w Katowicach.
Wierzbicki A., 1930, Mgławice i gwiazdy, „Przegląd Gospodarczy”, z. 18, s. 763-768.
Wierzbicki A., 1933, Program gospodarczy Lewiatana, Wydawnictwo Dom Książki Polskiej, Warszawa.
Zjazd działaczy gospodarczych i społecznych województwa śląskiego zwołany przez Narodowe Chrześcijańskie Zjednoczenie Pracy (BBWR na Śląsku) w dniu 17-go września 1933 r. w Katowicach, 1933, Główny Komitet Wykonawczy Narodowego Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy, Katowice.
Artykuł wpłynął 20 lipca 2020 r., zaakceptowano 18 października 2020 r. Artykuł uzyskał wsparcie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach dotacji na utrzymanie potencjału badawczego Kolegium Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach.
Article received on 20 July 2020, accepted on 18 October 2020. The article was supported by the Ministry of Science and Higher Education as a part of a grant for maintaining the research potential of the College of Economics, the University of Economics in Katowice
Pobrania
Opublikowane
2021-03-09
Numer
Dział
Studia i rozprawy
Licencja
Autor zapoznał się i akceptuje warunki zawarte w umowie licencyjnej
